همشهری آنلاین - سحر جعفریان: اصلاحیه این قانون اواسط مهر ماه سال ۱۳۹۲ به تصویب رسید تا ضمن بهره‌مندی کودکانی که به هر دلیل از آغوش امن و گرم خانواده محروم هستند، هویت رسمی آنها نیز طبق قانون در مدارک هویتی به ثبت رسد. ثبتی رسمی که سالهاست در جزئیات حقوقی و روانشناختی با صفی طولانی از منتقدان و کارشناسان متخصص روبه روست.
ثبتی قانونی در جایی غیرضرور!
چندی پیش «سیدعلی کاظمی»، دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک، در قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست به صراحت آمده در مواردی که کودکان به فرزندخواندگی سپرده می‌شوند، در شناسنامه آنها این واقعه غیرزیستی ثبت می‌شود. او همچنین گفته: «در حال حاضر اطلاعات مربوط به فرزندخوادگی در صفحه توضیحات کودکان به سرپرستی گرفته شده، با عنوان طبق رای دادگاه نام و نام خانوادگی کودک تغییر یافته و نام پدر و مادر غیرزیستی آنها (پدرخوانده و مادرخوانده) درج می‌شود که این بخش از قانون زمینه‌ساز بروز خُرده مشکلات فردی و اجتماعی برای آن کودکان و حتی والدین غیرزیستی‌شان خواهد بود.»
این اطلاعات، خصوصی و محرمانه است!
اطلاعات مربوط به هویت اصلی و فرزندخواندگی کودکانی که در گذشته بی‌سرپرست یا بدسرپرست بوده‌اند، بیشتر جنبه فردی و خصوصی دارد که نیاز نیست حتما در مدارک هویتی آنها به ثبت رسد. این را «مریم شیرازی»، مددکار و پژوهشگر حوزه آسیب‌های اجتماعی می‌گوید و در ادامه توضیح می‌دهد: «زمانی که جزئیات کامل اطلاعات فردی و خصوصی کودکان مورد بحث گزارش، به طور دقیق در آرشیو سازمان بهزیستی و همچنین در سازمان ثبت احوال کشور به ثبت رسیده است دیگر چه ضرورتی دارد در برگه قسمت توضیحات شناسنامه آنها هم این اطلاعات درج شود؟ این اطلاعات به نوعی اطلاعات شخصی و محرمانه (از منظرگاه روانشناختی) محسوب می‌شوند که دانستن‌شان برای همه و در سطح اجتماعی ضرورت ندارد. چرا که در دسترس عموم بودن این اطلاعات ممکن است پیامدهای منفی و زیان‌باری برای روزمره و آینده فرزندخواندگان و خانواده‌های غیربویولوژیک آنها ایجاد کند. از جمله اینکه فرزندخوانده با کاهش اعتماد به نفس، بروز افسردگی و پرخاشگری به بحران هویتی مبتلا شود.»
اصلاحی که خواست فرزندخواندگان هم هست
در ماده ۲۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بدسرپرست و بی‌سرپرست مصوبه سال ۱۳۹۲ آمده است، زمانی که حکم فرزندخواندگی صادر می‌شود، دادگاه مراتب حکم را به اداره ثبت احوال اعلام می‌کند و این اداره نیز مکلف است برای کودکانِ مدنظر شناسنامه صادر کند. از سویی در شناسنامه سرپرستانِ ثانی کودک هم مشخصات کودک ثبت می‌شود. در شناسنامه جدید آنها در قسمت توضیحات ذکر می‌شود که این هویت و نسبت ناشی از حکم سرپرستی بوده‌است. «کاوه هوشیار»، فعال حقوق کودکان و عضو موسسه خیریه حضرت قاسم (ع) در این باره می‌گوید: «جالب‌تر اینکه اگر اطلاعاتی از هویت پدر و مادر اصلی و زیستی کودکی که قرار است به فرزندخواندگی دائم گرفته شود، موجود باشد آن نیز در شناسامه جدید ذکر می‌شود. این بخش از قانون به لحاظ حقوقی، روانشناختی و البته به درخواست خود فرزندخواندگان که ما در برخورد نزدیک و بدون روتوشی با آنها هستیم، نیاز به اصلاح جدی دارد. بسیاری از فرزندخواندگان به واسطه همین درج شدن‌های غیراصولی اطلاعات هویتی در مدارک رسمی و پراستفاده، در محیط‌هایی مانند مدرسه و گروه‌های دوستی دچار چالش‌های روحی و روانی شدید می‌شوند.»
پای ملاحظات حقوقی هم درمیان است
هوشیار با تاکید بر پیشنهاد رئیس جمهور در مراسم گرامیداشت هفته بهزیستی سال جاری مبنی بر کدگذاری و تهیه اسناد پشتوانه‌ای ویژه خانواده‌های فرزندپذیر و فرزندخواندگان و نیز عدم درج این کدها و اطلاعات به طور مستقیم در مدارک هویتی نامبردگان، می‌افزاید: «علی‌رغم پیگیری‌های مستمر مدافعان حقوق کودکان و مددکاران، همراهی سازمان بهزیستی و توجهات رئیس جمهوری کشور به عنوان پیوستی لازم‌الاجرا، هنوز خبر امیدوارکننده‌ای از اصلاح قانونی و اقدامات اجرایی سازمان ثبت احوال کشور نیست. ناگفته نماند، مسئولان علت این تعلل و تاخیر در اصلاح و اجرا را بروز احتمالی برخی اتفاقات اجتماعی و پزشکی که مستلزم شناسایی و در دسترس بودن هویت اصلی کودکان و نوجوانان به سرپرستی واگذار شده، دارد و همچنین ضرورت‌های حقوقی مانند ارثیه خانواده‌های زیستی برای فرزندان خود. به همین خاطر است که فرزندخوانده می‌تواند بعد از ورود به سن قانونی ۱۸ سالگی، با تصمیم خود انتخاب کند که شناسنامه‌اش با اطلاعات سرپرستان غیرزیستی‌اش باقی بماند و یا بعد از یافتن و دسترسی به اطلاعات هویت اصلی، آن را تغییر دهد. این حقی‌ست که قانون برای این کودکان و نوجوانان در نظر گرفته است.»
فرزندخواندگان به والدین غیرزیستی خود وفادارند
با ایجاد انعطاف در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و یا بدسرپرست، این امکان فراهم شده تا فرآیند فرزندپذیری، تسهیل و تسریع شود و از سویی با تصویب مواد و تبصره‌های الحاقی مانند «فرزندخواندگی موقت»، کودکان معصوم و بدون والد زیستی بیشتری به مهربانی و ایثارِ زوج‌های متقاضی فرزند، امیدوارانه رو به سوی آینده قدم بردارند. «فاطمه محمدی‌سرشت»، مسئول کمیته فرزندخواندگی بهزیستی استان تهران نیز می‌گوید: «ماده ۲۲ آیین نامه‌ای دارد که در آن برای قوانین مربوط به صدور شناسنامه خانواده‌های فرزندپذیر و فرزندخواندگان، ۲ حالت تعریف شده‌است. حالت نخست این است که وقتی کودک به سرپرستی گرفته می‌شود یا از قبل سند سجلی شناسنامه با اطلاعات والدین اصلی دارد و یا چون اطلاعاتی از والدین اصلی او دردسترس نبوده، شناسنامه او با اطلاعات سازمان بهزیستی صادر شده‌است. حالت دوم صدور شناسنامه طبق رای دادگاه با اطلاعات خانواده فرزندپذیر است که در این حالت فرزندخوانده می‌تواند بعد بعد از ورود به ۱۸ سال، اطلاعات شناسنامه خود را با اطلاعات مربوط به هویت اصلی خود و البته قابل استناد تغییر دهد.» محمدی‌سرشت ادامه می‌دهد: «طبیعی‌ست که فرزندخواندگان بعد مدتی و یا بعد از اطلاع از نوع سرپرستی خود، سعی در شناسایی هویت واقعی‌شان داشته باشند. اتفاقی که اغلب رخ می‌دهد اما تاکنون حداقل در استان تهران پیش نیامده است که بعد از شناسایی و یافتن والدین زیستی، فرزندخوانده درخواست تغییر و جایگزینی اطلاعات والدین اصلی با اطلاعات ثبت شده والدین غیرزیستی خود را داشته باشد.»
نظر شما